Yer Kabuğu Nedir, Ne İşe Yarar?

Coğrafya ÖZETİ| dersi görüyorsanız, beyninizin belli bir kısmı yer kabuğu ile dolu olabilir. Yer kabuğunun ne olduğu, ne işe yaradığı, özelliklerinin neler olduğu gibi önemli konuları bilmeniz, coğrafya tarafında sizleri daha da başarılı hale getirecektir. Biz de bugün sizler için yer kabuğu nedir başta olmak üzere, yer kabuğu hakkında birçok özelliği bir araya derleyeceğiz. Farklı katmanlardan oluşan yer kabuğu hakkında daha fazla bilgi edinmek için usulca aşağı kaydırmaya devam edin.

Eğitim hayatımız boyunca sürekli yer kabuğunu duyuyoruz. Kimi zaman farklı derslerde, kimi zaman ise Coğrafya dersinde yer kabuğunu en ince ayrıntılarına kadar inceliyoruz. Sürekli olarak duyduğumuz ama henüz hakkında net bir bilgi sahibi olmadığımız yer kabuğu hakkında bilmediğiniz ve öğrenmeniz gereken her şeyi anlattık. Dilerseniz lafı hiç uzatmadan yer kabuğu nedir, özellikleri nelerdir, ne işe yarar gibi soruları yanıtlayalım.

Her şeyden önce, yer kabuğu nedir?

Gelin biraz temelden başlayalım. Yer kabuğu, temelde gezegenimizin çekirdeğinin dış katmanı olarak özetlenebilir. Yer kabuğu, litosferin bir parçasını oluşturmakla birlikte dünyamızdaki tüm karalara ulaşabilecek tektonik plakalardan oluşmaktadır. Dünya kabuğu, bundan tam 4.6 milyar yıl önce meydana geldi. İlk meydana geldiğinde, şu anki halde değildi. Bu kadar katı değilde, ilk meydana geldiğinde çok daha ince bir yapıya sahipti. Zamanla katılaşarak günümüzdeki hale geldi.

Yer kabuğu, iki farklı türe ayrılmaktadır. Bunlardan bir tanesi, dünyamızdaki toprakların altında bulunan yer kabuğu olan Oceanic ve bir diğeri ise, denizlerin altında bulunan Continental yer kabuğu. Karaların altında bulunan yer kabuğu, denizlerin altında bulunan yer kabuğuna göre daha kalındır. Denizlerin altında bulunan yer kabuğu 5 ila 10 kilometre arası bir kalınlığa sahipken, karaların altında bulunan yer kabuğu ise 30 ila 50 kilometre arasında bir kalınlığa sahip. İki yer kabuğu türünün temel ortak özelliklerinden bir tanesi, ikisinin de %90 magmatik kayadan oluşuyor olması. Okyanusta bulunan kabuk, kaynağını soğutulmuş ve sertleştirilmiş lavlardan gelen kayalardan almaktadır. Genel olarak baktığımızda, kıta kabuğu çok daha eskidir. Okyanus kabuğu ise, kıta kabuğuna çok daha gençtir. Kıta kabuğu 4.6 milyar yaştayken, okyanus kabuğu ise yalnızca 270 milyon yaşında. Yer kabuğu, yalnızca dünyamıza özel değildir. Dünya ile birlikte Venüs, Merkür, Mars ve Ay’da bir tane bulunuyor.

Yer kabuğu ne işe yarar?

Yer kabuğunun ne olduğunu öğrendik. Sırada yer kabuğunun aslında ne işe yaradığı, dünyamıza ne gibi katkılarda bulunduğunu öğrenmek var. Yer kabuğu, Dünya’dan gelen kuru ve sıcak kayaların ortaya çıkardığı su ve oksijen ile reaksiyona girerek, yeni mineral ve kaya türleri oluşturmaktadır. Bu nedenle yerine göre ince ama oldukça önemli bir bölge olarak bilinir. Bununla birlikte yer kabuğu, plaka-tektonik aktivitenin bu yeni kayaları karıştırıldğı ve karıştırılan kimyasalları aktif sıvılarla enjekte edilen bölgedir.

Yer kabuğunu temelde özetlememiz gerekirse; kaya kimyası üzerinde güçlü etkilere sahip olan ve kendisine ait mineral geri dönüşüm sistemlerine sahip bir yaşam evi diyebiliriz. Bildiğimiz metal cevherlerden tutun, taş yataklarına kadar jeolojide bulunan tüm ilginç çeşitler, evi olarak yer kabuğunu bilirler.

Yer kabuğunun özellikleri nelerdir?

Dünyamızda bilinen en dış katmandır.Okyanus katmanı, kara katmanına göre çok daha gençtirSial katmanı silisyum ve alüminyumdan oluşurken, diğer Sima katmanı ise temelinde magnezyumdan oluşuyor.Yoğunluk derecesi azdırYer kabuğunun altında sıcaklık 1000 santigrat dereceye kadar yükselirOkyanus kabuğu, yanardağlardan püsküren alevler sonucunda meydana gelir.Yer kabuklarının genel sıcaklığı 22 santigrat derecedir.Depremlerin oluşumunda büyük bir rol oynamaktadırlar.

Yer kabuğunun diğer adı nedir?

Her ne kadar temelde yer kabuğu olarak bilsek bile, onun farklı isimleri de bulunuyor. Yer kabuğu, aynı zamanda taş küre olarakta bilinir. Bununla birlikte, kimi zaman ona litosfer denildiğini de görebilirsiniz. Taş küre veya litosfer kelimelerini duyduğunuzda, aslında yer kabuğundan bahsedildiğini bilmeniz gerekiyor.

Yer kabuğu neyden oluşur?

Yukarıdaki başlıklarımızda, yer kabuğunun kara ve okyanus olmak üzere ikiye ayrıldığından bahsetmiştik. Şimdi ise gelelim yer kabuğu aslında nelerden meydana geliyor sorusuna. Yer kabuğumuz, aslında granit kayaçlar ve bazalt yapılardan meydana gelmektedir. Mesela mermer, kireçtaşı, kömür, kum, çakıl, granit, altın ve elmas bulundurmaktadır. Temelde baktığımızda, yer kabuğu bazı kayaçları bir araya getirdiğimizde meydana gelmektedir.

Yer kabuğu nasıl meydana geldi? Milyarca yıl önce böyle görünüyordu:

4.5 milyar yıl öncesine gidelim. Yer kabuğunun ilk adımları ortaya çıktığında, yeryüzü birkaç milyon yıl lav denizleriyle kaplı bir şekildeydi. Zamanla bu lav denizleri soğumaya başladı. Soğudukça katılaştı ve sonucunda şu anda bildiğimiz yer kabuğu ortaya çıktı. Daha sonra dünyaya çarpan bir cisim sonrasında yer kabuğu tekrardan eridi. Hatta Dünya'yı neredeyse buharlaştırdı. Daha sonra ise şu an yaşadığımız dünyamız meydana geldi. 

Sizler için her ne kadar temelde ne olduğunu bilsek bile, yer kabuğunun biraz derinlerine indik. Eğer aklınızda yer kabuğu nedir, ne işe yarar, özellikleri nelerdir gibi sorular var ise, yukarıdaki başlıkları detaylıca incelediğinizde öğreneceksiniz. Eğer lise çağında bir öğrenciyseniz, eminiz ki yukarıdaki bilgiler lise eğitiminiz boyunca işinize çok yarayacak. Sizler yer kabuğu hakkında ne düşünüyorsunuz? Yorumlarda bizlerle paylaşmayı unutmayın.

---

Editor : Şerif SENCER