Bazı tıbbi terimleri günlük hayatta yanlış kullanıyoruz. Mesela birine kolayca ‘Sen şizofrensin!’ diyebiliyoruz ama hâlbuki bahsettiğimiz epey ağır bir psikolojik rahatsızlıktır. Psikoz da benzer bir kader yaşıyor. Duymaya alıştığımız için olur olmadık şekillerde kullanabiliyoruz ama işin derinine indiğimiz zaman aslında psikoz durumunun düşündüğümüzden daha karmaşık olduğunu görüyoruz.
Hayat şartları nedeniyle farklı yoğunluklarda psikolojik sorunlar yaşamamız normal kabul edilir ama bazen yaşanan sorunlar gerçeklik ile aramızdaki bağlantıyı bozacak noktaya gelir ve işte orada psikoz durumu oluşur. Psikoz durumu pek çok farklı nedene bağlı olarak oluşabilir ve genel olarak psikolojik rahatsızlıklarla ilişkilendirilir. Bazı durumlarda geçicidir ve kolayca tedavi edilmesi mümkündür.
Hiç bilmeyenler için kısaca tanımlayarak başlayalım: Psikoz nedir?
En temel tanımıyla psikoz, kişinin gerçeklik ile arasındaki bağlantıyı bir miktar kaybetme durumudur. Psikoz durumu yaşayan kişinin gerçeklik algısı tamamen olmasa bile belirli bir oranda kaybolur. Düşünme bozukluğu, algı bozukluğu gibi semptomların yanı sıra halüsinasyon görme ve duyma gibi farklı semptomlarla da ortaya çıkabilir.
Böyle bir durumda kişide ortaya çıkan psikoz belirtilerinden bazıları:
Diğer insanlara şüpheci şekilde yaklaşmaParanoyak düşüncelere kapılmaHuzursuzluk hissiMantıklı düşünememeSosyal çekingenlikYalnız kalma isteğinde artışAlışılmadık düşüncelerin yoğun bir şekilde ortaya çıkmasıTuhaf duygular hissetmeDuygu eksikliğiKişisel bakıma önem vermemeUykuya dalmada zorlukUyku süresinde azalma ya da artmaGerçek ile fanteziyi birbirinden ayırmada zorluk çekmeKarşılıklı konuşmalarda zorluk çekmeİş yerinde ya da okulda odaklanma zorluğuGeçmeyen endişe hissiMotivasyon eksikliği
Genel olarak kişide psikoz durumu oluştuğu zaman ortaya çıkan en yaygın belirtilerden bazıları bu şekilde. Şöyle bir baktığımızda bu belirtilerin diğer psikolojik rahatsızlıklarla benzer noktaları olduğunu görürüz ancak psikozun en tehlikeli belirtisi aslında halüsinasyon görmektir.
Halüsinasyon görmek, en ileri seviye psikoz belirtilerinden biridir:
Halüsinasyona ayrı bir başlık açmamız gerekiyordu çünkü psikoz ile diğer psikolojik sorunları en net ayıran belirtilerden biridir. En genel tanımıyla halüsinasyon, olmayan şeyleri varmış gibi kabul etmektir. Tamamen zihinde yaşanan bir durum olmasına rağmen psikoz nedeniyle kişi gerçeklik ile arasındaki farklı çözemez. Farklı halüsinasyon türleri vardır:
Etrafta kimse yokken sesler duyulan işitsel halüsinasyonlar Açıklanamayan hisler olarak ortaya çıkan dokunsal halüsinasyonlarOrada olmayan nesne ve insanların görüldüğü ya da orada olan nesne ve insanların yanlış görüldüğü görsel halüsinasyonlarKimsenin duymadığı kokuların alındığı koku halüsinasyonlarıAğzınız boş olmasına rağmen tat aldığınız tat halüsinasyonları Başkaları tarafından kontrol edildiğinizi, her şeyin altında daha büyük anlamlar yattığını, özel güçleriniz olduğunu düşündüğünüz sanrılarPsikoz üç temel aşamada yaşanır:
ProdromAkutİyileşmeProdrom:
Prodrom aşamasında zihniniz psikoz durumuna yeni yeni girmeye başlamıştır ve ciddiye alınmayan ufak belirtiler görürsünüz. Bu aşamada uyku problemleri, üzüntü, endişe, konsantrasyon kaybı, motivasyon kaybı, arkadaşlardan ve aileden uzaklaşma, şüphecilik, garip inançlar görülebilir.
Akut:
Akut aşamada psikoz artık kendini tam anlamıyla belli eder ve belirtiler dışarıdan açık bir şekilde görülür. Bu aşamada bilinç bulanıklığı, sanrılar, halüsinasyonlar, davranış değişikliği, kişilik değişikliği görülebilir.
İyileşme:
İyileşme, psikozun son aşamasıdır. Psikoz ile birlikte görülen belirtilerden bazıları devam ediyor olsa bile akut dönemde olduğu kadar sorun yaratmaz. Bu aşamada kişi artık eski günlük rutinlerine dönebilir. Doğru tedavi ile bir daha asla psikoz yaşamadan hayatınıza devam edebilirsiniz.
Peki psikoz neden olur? İşte psikoza neden olduğu bilinen psikolojik rahatsızlıklardan bazıları:
ŞizofreniBipolar bozuklukŞiddetli depresyon
Tanımında da bahsettiğimiz gibi psikoz bir psikolojik rahatsızlık değil, aslında bir tür semptomdur. Bu semptoma farklı psikolojik rahatsızlıklar neden olabilir. Rahatsızlık tedavi edilmediği sürece psikoz durumu ataklar hâlinde, farklı yoğunluklarda ortaya çıkmaya devam eder.
Farklı nedenlerle ortaya çıkan psikoz türleri de var:
Doğum sonrası psikozPostiktal psikozMiksödem psikozuKorsakoff psikozuÂdet psikozuDoğum sonrası psikoz:
Yeni doğum yapan kadınlarda, doğumdan birkaç gün sonra ila birkaç hafta sonra arasındaki bir zaman diliminde ortaya çıkan psikoz türüdür. Uyku eksikliği, hormon değişikliği ve genler nedeniyle ortaya çıktığı tahmin ediliyor. Halüsinasyon görme, sanrı, ruh hâli değişikliği gibi belirtileri olabilir.
Postiktal psikoz:
Postiktal psikoz durumu, epilepsi hastalarında ortaya çıkan psikoz durumunu ifade eder. Eğer epilepsi hastası art arda epilepsi nöbeti geçirirse ortaya postiktal psikoz durumu çıkabilir. Akıl hastalığı geçmişi olan epilepsi hastalarında görülme riski çok daha yüksektir.
Miksödem psikozu:
Tiroid bezinin doğru çalışmadığı hipotiroidizm gibi durumlarda miksödem psikozu durumu ortaya çıkar çünkü tiroid hormonları direkt olarak beyni etkilemektedir. Böyle bir psikoz durumunda kişi halüsinasyon ve sanrı gibi belirtiler görebilir. Tiroid hormonu takviyesi ile tedavi edilir.
Korsakoff psikozu:
Alkol bağımlılığıyla da ilişkilendirilen korsakoff psikozu, vücudumuzdaki B1 vitamini eksikliği nedeniyle ortaya çıkan psikoz durumudur. Hafıza sorunları, yönelim bozukluğu, duygu değişimi gibi belirtileri vardır. Sağlıklı beslenme ve B1 takviyesi ile tedavi edilir.
Âdet psikozu:
Nadir görülen bir durumdur ancak bazı kadınlarda âdet yani regl dönemi öncesinde ya da başladıktan birkaç gün sonra ortaya çıkabilir. Hormon değişimi nedeniyle ortaya çıkan âdet psikozu kafa karışıklığı, halüsinasyon görme, doğru olmayan şeylere inanma gibi belirtilerle kendini gösterebilir.
Psikozu tetikleyen bazı durumlar var:
Travmatik deneyimlerYoğun stresUyuşturucu kullanımıAşırı alkol kullanımıReçeteli ilaçların kötüye kullanımıBeyin tümörüDemansKafa yaralanmalarıDoğum
Ne zaman doktora gitmek gerekir, psikoz nasıl tedavi edilir?
Psikoz durumunu yaşayan kişi çoğu zaman bunu fark etmez, bu nedenle böyle bir durumda çevresindekiler tarafından uyarılmalıdır. Psikoz belirtileri gösteren kişiler mutlaka en kısa zamanda uzman bir hekime muayene olmalıdır. Psikoz tedavisinde antipsikotik ilaçların yanı sıra terapi yöntemi de uygulanabilir.
Kişinin gerçeklik algısını bozan bir durum olan psikoz nedir, belirtileri nelerdir gibi merak edilen soruları yanıtladık. Anlattıklarımız yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Tüm sağlık konularında olduğu gibi psikoz hakkında da en doğru ve size özel bilgiyi uzman bir hekimden almanız gerektiğini unutmayın.
Kaynaklar: NHS, NIMH, WebMD