Bu özelliğiyle bağlantılı olarak diğer dillerdeki ismi “Güneş” ile bağdaştırılmıştır.
Türkiye Türkçesinde ise bu çiçeğin adı “Güneş” ile değil “Ay” ile ilişkilendirilmiştir. Peki, ayçiçeği neden Güneş yerine Ay ile bağdaştırılır?
Ayçiçeği kelimesinin Türkçe sözlükte karşılığına baktığımız zaman ise iki anlam ile karşılaşıyoruz:
Birleşikgillerden, sarı renkli çiçeği çok iri olan, yurdumuzda çok yetiştirilen bir bitki, günçiçeği, günebakan, gündöndü, günâşık (Helianthus annuus).Bu bitkinin yağ çıkarılan ve çerez olarak da yenilen tohumu.Ayçiçeği, Türkçe dışındaki bütün dillerde “güneş çiçeği” olarak isimlendiriliyor.
Diğer dillerden örnek vermemiz gerekirse; Yunancada helianthus (güneş çiçeği), İngilizcede sunflower (güneş çiçeği), Fransızcada tournesol (güneşe dönen, bakan), Almancada da yine güneş çiçeği anlamına gelen sonnenblume isimlendirmeleri karşımıza çıkmaktadır.
Diğer dillerden farklı olarak sadece Ermenicede “ay çiçeği” şeklinde kullanılmaktadır. Günay Karaağaç’ın Verintiler Sözlüğü’nde karşımıza çıkan bu durum bize bu sözcüğün Türkçeden Ermeniceye geçtiğini gösterir. Bu durumda oklar yine Türkçeye döner.
Ayçiçeği kelimesi ilk olarak 19. yüzyılın başlarında karşımıza çıkar.
Yrd. Doç. Dr. Yusuf Özçoban’ın araştırmasında bizlere aktardığı üzere ayçiçeği kelimesi, Köktürk, Uygur, Karahan, Harezm, Kıpçak ve Çağatay gibi tarihî Türk lehçeleri eserlerinde tespit edilememiştir.
İlk olarak 1888 tarihli Başbakanlık Osmanlı Arşivleri’nde karşımıza çıkan bu kelime genellikle ayçiçeği yağı ve tohumuyla ilgili ticari işler için kayıt altına alınmıştır.
Ayçiçeği ismi bu dönemden sonra karşımıza çıksa da “günebakan, gündöndü, günâşık” isimlerinin ayçiçeği isminden daha fazla kullanıldığının altını çizmek gerekir.
Türkçede neden “Güneş” yerine “Ay” ile karşılandığı kesinlik kazanmasa da bazı teoriler bulunmaktadır.
Bunlardan ilk ikisi çiçeğin görüntüsüyle ilgilidir. Ayçiçeği iri ve yuvarlak bir şekle sahiptir.
Bu yuvarlak şekle karşılık olarak “aya” kelimesinden geldiği düşünülmektedir. “Aya” kelimesi Tarama sözlüğünde geçtiği üzere “avuç ve terazi kafesi” anlamlarına gelmektedir. Terazi kafesi aynı ayçiçeği gibi yuvarlak bir şekildedir. Yani ayçiçeği kelimesi “aya+çiçeği” olarak ortaya çıkmış olabilir.
İkinci teori ise yuvarlak olmaları bakımından Ay ve Güneş'in benzerliğinden ortaya çıktığı yönündedir.
Güneş ve Ay'ın ikisi de ışık kaynağıdır. Bu benzer özelliklerinden dolayı ay ve gün kelimeleri ayırt edilmeden kullanılmış olabilir.
Üçüncü teori ise eksilme sonucu ortaya çıkmış olduğudur.
“Aydın, aydın çiçē, aydın çiçeği, aydın gülü, aygın çiçeği, aygün, aygün aşığı, aygün çiçeği” gibi kullanımlardan eksilme sonucu ortaya çıkmış olabileceği yönündedir.
Sonuç olarak diğer dillerin aksine sadece Türkiye Türkçesinin yazı dilinde ayçiçeği kelimesinin bulunması ve ağızlarda daha çok günebakan kelimesiyle karşılandığı unutulmamalıdır.
Kaynaklar: DergiPark, Peyzax