En basitinden çocukluğumuzdan beri öğrenmek için büyük bir mücadele verdiğimiz İngilizce bile bizi ne kadar çok zorlamıştır değil mi? Fakat İngilizce şöyle dursun, öğrenmesi ve anlaması ondan katbekat daha zor bir dil olduğunu ve hatta bu dilin dünyanın en zor dili olarak anılmayı başardığını söylesek?
Peki Navahoca ismi verilen bu dili, bu denli zor yapan nedir?
Aslında Navahocayı ayırt edici kılan unsurların başında, sahip olduğu kültür gelir.
Ağırlıklı olarak New Mexico ve Arizona’da yaşayan Navaholar, ABD’deki en büyük Kızılderili gruplardan biridir. 400.000’e yakın kabile üyesinden oluşan Navahoların, kuzeybatı Kanada’dan geldiği ve 1860’larda federal hükûmet tarafından şimdiki yerlerine taşınmaya mecbur bırakıldığı tahmin edilir.
Navaho halkının Diné Bizaad (halkın dili) olarak adlandırdığı bu dilin ise MS 1300 ile 1525 yılları arasında Apaçiceden ayrıldığı noktasındaki görüşler oldukça fazladır. Ayrıca hem Apaçice hem de Navahoca; Alaska, Yukon ve Britanya Kolombiyası’ndaki yerli kabileler tarafından konuşulan Atabask isimli bir dil ailesine aittir.
Ancak bu dili öğrenmek öylesine zordur ki bunun farkında olan ABD, İkinci Dünya Savaşı sırasında şifreli mesajlaşmalar için bu dili kullanmıştır.
Peki Navahoca neden bu kadar zor?
Bu dili öğrenmek şöyle dursun, onu dinlemek bile epey meşakkatlidir. Çünkü Navahoca, tıpkı diğer Atabask dil ailesindeki diller gibi tonaldır. Yani yazımı aynı olan kelimelerin telaffuz edilme şekillerine bağlı olarak farklı anlamlara gelme durumu söz konusudur.
Örneğin “bita” kelimesi, “ortasında” anlamına gelirken “bitaa” “(onun) babası” anlamına gelir. Aslında kelimeler aynıdır fakat telaffuzda ünlü harfin uzun ya da kısa söylenmesi, anlamı değiştirir.
Ayrıca Navahoca yalnızca uzun ve kısa ünlüler arasında bir ayrım yapmakla kalmaz.
Aynı zamanda ünlü harflerin 4 farklı perdeden telaffuz edilmesi gibi bir ayrıma da gider. Bu perdeler; yüksek (áá), düşük (aa), yükselen (áa) ve düşen (aá) perde biçimdedir. İşte bu perde ayrımı, Navahocanın öğrenmesi en zor dil olmasına neden olur.
Öte yandan Navahoca diğer birçok dilde bulunmayan sesleri içinde barındıran, karmaşık bir fenolojiye sahiptir. Bizim alfabemizde 21 ünsüz 8 harf varken Navahocada 33 ünsüz ve 12 ünlü harf vardır.
Elbette bu dili zor yapan tek şey, telaffuz güçlüğü değildir.
Navahoca fiil merkezli bir dildir ve bu fiiller, belli bir eylemin nasıl gerçekleştiğine bağlı olarak değişir. Şöyle ki “násh’ááh” bir şeyi bir kez ele almak anlamına gelirken, “yish’ááh” bir şeyi tekrar tekrar ele almak manasına gelir.
Bunun yanında belirli bir eylem, bir nesneyi içeriyorsa o nesnenin yapısına bağlı olarak fiil de değişiklik gösterir. Örneğin “vermek” fiili; sert, esnek, uzun ve düz nesnenin çeşitli özelliklerine göre değişkenlik gösterir.
Hatta bu dilde birinden bir bardak su istendiğinde, o bardağın boş, dolu veya yarı dolu olmasına göre fiili seçmek ve o şekilde istemek gerekir.
Navahoca ne yazık ki ölmek üzere olan dillerin başında gelir.
Bu dili kaybolmaya sürükleyen en büyük sebeplerden biri, Navaho çocuklarının 1970 yılına kadar ana dilini konuşmayı tercih ederken son 30-35 yıldır bunu reddetmesidir. Yine dil bilimciler bu düşüşün arkasında daha farklı sebepler olduğunu da öne sürer.
Örneğin İngilizcenin hâkim olduğu bir dünyada Navahoca öğrenmek, gençlere göre çok da avantajlı değildir ve bu sebeple Navahoca modası geçmiş bir dil olarak görülür.
Yine bazı Navaho çocukları, Kızılderili olmalarından dolayı ayrımcılığa uğramaktan korktukları için ana dillerini konuşmamayı bilinçli olarak tercih ederler. Yine de dil bilimciler ve çeşitli kuruluşlar, bu dili yaşatmak için ellerinden geleni yapmaya devam ediyor.
Kaynaklar: Medium, Arizona State University, Navajo Peopleİlginizi çekebilecek diğer içeriklerimiz: