Büyük Roma İmparatorluğu, dünyada kurulmuş ilk devletlerden biridir. İlk zamanlar cumhuriyet olan bu devlet, daha sonra bir imparatorluğa dönüşmüştür. Yüzyıllar içinde yaşanan bazı olaylar sonucunda bu dev imparatorluk Doğu ve Batı Roma İmparatorluğu olarak ikiye ayrılmıştır. Doğu tarafını yani Bizans’ı 1453 yılında Fatih Sultan Mehmet’in ortadan kaldırdığını biliyoruz. Peki ya Batı Roma İmparatorluğu’na ne oldu?
Doğu ile kıyaslamak gerekirse Batı Roma İmparatorluğu’nun ömrü epey kısa sürdü. Avrupa’nın temellerini oluşturan bir devletin doğuda ayakta kalıp da batıda çökmüş olması pek çok tarihçi için bile hâlâ şaşırtıcı bir durumdur. Ancak o günün şartlarını şöyle bir göz önüne alırsak epey de mantıklı gelmektedir. Gelin hakkında pek fazla bilgimiz olmadığı Batı Roma İmparatorluğu’nun kuruluş ve yıkılış hikâyesine gelin yakından bakalım.
Batı Roma İmparatorluğu’nu kim kurdu?Asıl büyük Roma İmparatorluğu, milattan önce 27 yılında Augustus tarafından kurulmuştur. Zaten öncesinde de bir cumhuriyet rejimine sahip olan bu devlet, Augustus’un tek adam olacak kadar büyük yetkiler alması ile bir imparatorluk haline gelmiştir. Roma İmparatorluğu’nun yüzlerce yıl içinde bilinen dünyanın neredeyse tamamını fethettiğini ve dünyanın en güçlü devletlerinden biri olduğunu zaten duymuşsunuzdur.
Gelelim konumuza. Bu büyük imparatorluğun batı ve doğu olarak ayrılması yani Batı Roma İmparatorluğu’nun kurulması bir anda, bir kişi tarafından yapılan bir olay değildir. Zaten imparatorluk sınırları epey geniş olduğu için eyaletlere bölünmüştü ve her bir eyalet kendi yerel mahkemeleri ve liderleri tarafından yönetiliyordu. Ancak her zaman tek bir imparator vardı.
284 yılında tahta çıkan Gaius Aurelius Valerius Diocletianus, subay bir arkadaşını eş imparator seçerek devlet tarihinde ilk kez iki başlılık yaratmıştır. Yani ilk ayrılığın böyle başladığını söylemek mümkün. Ardından yaşanan pek çok olay, zaten yönetim olarak ikiye ayrılmış imparatorluğun I. Theodosius tarafından resmi olarak ikiye ayrılması ile sonuçlanmıştır.
Batı Roma İmparatorluğu ne zaman kuruldu?Farklı bir açıdan bakmak gerekirse Roma Cumhuriyeti imparatorluğa dönüşüp de doğu sınırları genişlemeye başladığı zaman zaten ikiye ayrılmaya başlamıştı. Bir ucundan bir ucuna uçakla gitseniz bile bir gün sürecek bir devletin tek bir merkezden yönetilmesi tam anlamıyla imkansızdır. Bu nedenle zaten farklı yönetim merkezleri ve farklı yerel liderler vardı.
Roma İmparatorluğu’nun iki başlı bir yönetim izlemesi yani iki imparatora sahip olması, 284 yılında Diocletianus’un tahta çıkması ile başladı. Adı aynı olsa bile başkenti bile farklı olan bu iki yapı, I. Theodosius tahta çıkması ile biraz sarsılmaya başladı ve sonunda 395 yılında kesin olarak ayrılarak Doğu Roma İmparatorluğu ve Batı Roma İmparatorluğu olarak tarih sahnesindeki yerini aldı.